Usłyszeć obraz. Kreatywny projekt Szkoły Podstawowej nr 1 w Murowanej Goślinie

Bajkowa wystawa dla niewidomych to tytuł projektu realizowanego w ramach  programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego nadrzędnym celem było zaktywizowanie młodzieży oraz działania integracyjne dla kolegów niedowidzących i niewidomych.

W działaniach skupionych wokół Bajkowej wystawy chodziło także o to, by otworzyć widzących uczniów na inną perspektywę postrzegania, np. odbiór sztuki przez osoby, które nie mogą w pełni korzystać ze zmysłu wzroku. Z drugiej strony ważne było również to, by pokazać niewidomym uczniom, że ich widzący koledzy przygotowali dla nich takie narzędzia, dzięki którym mogą wspólnie porozmawiać na tematy związane ze sztuką malarską.

Ten kreatywny projekt przeprowadzili uczniowie ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Murowanej Goślinie. Dodatkowym celem dydaktycznym było zapoznanie ich z nowymi gatunkami literackimi, a także umożliwienie im doskonalenia warsztatu pisarskiego i prowadzenia działań twórczych.

Definicje

W celu usystematyzowania niniejszego wywodu trzeba odnieść się do dwóch najważniejszych pojęć, które zostały wykorzystane w celu realizacji projektu. Są to:

audiodeskrypcja [AD] – rozumiana jako technika wspomagająca odbiór dzieła malarskiego, która służy przede wszystkim osobom niewidomym i niedowidzącym. Dzięki niej osoby z niepełnosprawnościami wzrokowymi mogą mieć kontakt ze sztuką plastyczną oraz uczestniczyć w dyskusji na jej temat. Technika ta rozwija się już kilkanaście lat, ewoluuje, np. od tzw. „suchego opisu” w kierunku sztuki użytkowej prowadzącej do doświadczenia estetycznego dzieła[1], a nawet nowego gatunku wypowiedzi mieszczącego się w genologii lingwistycznej. Jednak jej celem cały czas pozostaje werbalne wyjaśnienie tematu danego obrazu. Ramowa audiodeskrypcja składa się z metryczki[2], ujęcia globalnego[3], ujęcia szczegółowego[4] i zakończenia[5].

Bajka audiodeskrypcyjna-autorska to termin stworzony na potrzeby usystematyzowania rozumienia w obszarze AD. Poprzez bajkę audiodeskrypcyjną rozumie się twórczą historię inspirowaną dziełem sztuki, powstałą na bazie AD, odwołującą się do genezy obrazu. Taka bajka pełni funkcję arteterapeutyczną, zawiera rozwiniętą fabułę, a także puentę. Z audiodeskrypcji czerpie szczegóły dotyczące warstwy wizualnej dzieła, czyli kolorystyki czy globalnej prezentacji obrazu, która, w zależności od rozwoju fabuły bajki, ulega przekształceniom w rozwinięciu. Z kolei metryczka, w zależności od autora, może zostać wpleciona w treść bajki albo zaprezentowana na początku.

Przygotowania Do grudniowego finału Bajkowej wystawy dla niewidomych przygotowania trwały cały rok kalendarzowy 2022. Do tych działań autorka spośród swoich uczniów wybrała tych, którzy cechują się lekkością pióra. Uczestnictwo było dobrowolne, ostatecznie w projekcie wzięło udział siedem uczennic – cztery z klasy szóstej oraz trzy z klasy piątej. W pierwszej połowie roku uczestniczki przedsięwzięcia brały udział w spotkaniach pozalekcyjnych, na których uzyskiwały wiedzę teoretyczną z zakresu audiodeskrypcji oraz bajkoterapii. Teorię mogły wykorzystać w praktyce podczas szeregu ćwiczeń czy to z tekstami gotowych audiodeskrypcji, czy to z obrazami oraz autorskimi bajkami pomysłodawczyni projektu. Dziewczyny miały zarówno szansę posłuchać AD, jak i je napisać oraz przeanalizować po to, by w efekcie końcowym stworzyć własne bajki.

Goście uczestniczyli w niezwykłym, muzealnym spacerze. Każda z autorek prezentowała własną bajkę, a następnie uczestnicy zostali zaproszeni do krótkiej rozmowy na temat obrazu i bajki

Sztuka jak z bajki

Od września rozpoczęła się praca praktyczna na materiale Muzeum Narodowego w Poznaniu. Dzięki uprzejmości dyrekcji uczestniczki mogły nieodpłatnie zwiedzić Muzeum, a także zaprezentować swoje prace przed niewidomymi kolegami z Owińsk i Bydgoszczy.

Podczas pierwszej i drugiej wizyty w Muzeum uczennice mogły doświadczyć opowieści o obrazach w wykonaniu edukatora muzealnego. Takie spotkania miały na celu przybliżyć uczestniczkom sztukę eksponowaną w MNP, a także stać się inspiracją przy tworzeniu własnych tekstów. Trzecia wizyta w Muzeum odbywała się samodzielnie, bez towarzystwa edukatora. Podczas tego spotkania ze sztuką uczennice wybierały obrazy, do których chciałyby napisać bajki. Koordynatorka projektu pozostawiła dziewczynom wolny wybór, ponieważ chciała, by pracowały na materiale, który im się spodobał i je zainspirował. W ten sposób do kilku obrazów powstały dwie różne bajki, co dowodzi, że sztuka może inspirować wielorako i za każdym razem może być odbierana inaczej.

Ostatnie przed finałem wyjście do MNP służyło zaprezentowaniu własnych bajek i było swoistą próbą generalną przed końcową prezentacją, autorki musiały zapamiętać lokalizację obrazów, którymi inspirowały się podczas redagowania bajek. Teksty zostały oczywiście napisane wcześniej i poddane korekcie.

Piąte spotkanie z obrazami stanowiło finał Bajkowej wystawy dla niewidomych, do którego zaproszono uczniów z Bydgoszczy i Owińsk. Goście uczestniczyli w niezwykłym, muzealnym  spacerze. Każda z autorek prezentowała własną bajkę, a następnie uczestnicy zostali zaproszeni do krótkiej rozmowy na temat obrazu i bajki.  

Innowacja

Realizacja projektu była działaniem złożonym. Wymagała nakładu rzetelnej pracy, dobrej organizacji oraz zaangażowania szkoły, muzeum oraz władz placówek, z których uczniowie przyjechali na finał. Bardzo ważne było także zaangażowanie uczennic i ich motywacja do tego, by uczestniczyć w projekcie do końca.

Bez wątpienia można przyznać, że sukces Bajkowej wystawy... zawdzięcza się właśnie nienagannej organizacji oraz współpracy wymienionych wyżej podmiotów. Projekt stanowił swego rodzaju wyzwanie, a na pewno też innowację. Działania wokół wystawy wzbogaciły uczestników o nowe doświadczenia, wiedzę i dały im niesamowitą satysfakcję. Niecodziennym osiągnięciem jest sprawić, by niewidomi uczniowie mogli zwiedzić wystawę w muzeum, a następnie o niej podyskutować, a co więcej snuć opowieści na temat dzieł sztuki.

Beata Jerzakowska-Kibenko doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, glottodydaktyk, logopeda, bajko- i dogoterapeuta. Naukowo interesuje się audiodeskrypcją sztuki i jej zastosowaniami w odniesieniu do edukacji polonistycznej.

[1]Więcej na ten temat można przeczytać w rozprawie doktorskiej autorki „Audiodeskrypcja malarstwa i jej wyznaczniki gatunkowe” w: B_ Jerzakowska_Audiodeskrypcja_malarstwa_wyznaczniki_gatunku_i _ich_realizacje_tekstowe.pdf (amu.edu.pl) [dostęp: 28.12.2022].

[2] W jej skład wchodzą informacje takie jak: tytuł dzieła, autor, rok powstania, technika wykonania, wymiary i własność dzieła.

[3] Dwu- trzyzdaniowe streszczenie tego, co dzieło przedstawia.

[4] Szczegółowe rozwinięcie tematu obrazu.

[5] Przytoczenie ciekawostek na temat genezy dzieła oraz podsumowanie tekstu audiodeskrypcji.