Trudności w uczeniu się
Jedną z dysfunkcji dzieci w wieku szkolnym jest trudność w uczeniu się, której źródłem są zaburzenia funkcji sensomotorycznych. Aby pomóc uczniom z tą przypadłością w adaptacji społecznej, trzeba dobrze rozumieć źródło problemów.
Od wielu lat trwają badania i dyskusje wśród neurologów, psychologów i pedagogów nad ujednoliceniem definicji pojęcia „trudności w uczeniu się”. Aktualnie odnosimy je do zaburzeń jednego lub wielu procesów psychicznych, które leżą u podstaw rozumienia lub używania języka mówionego i pisanego. Problemy poznawcze odzwierciedlają się w braku koncentracji uwagi, trudnościach w słuchaniu, mówieniu i czytaniu, pisaniu, liczeniu.
Każdy uczeń ma zindywidualizowane potrzeby sensoryczne. Kiedy je zaspokoimy, praca mózgu będzie bardziej zorganizowana, uwaga będzie lepsza, a co za tym idzie, uczeń wydajniej będzie się uczył.
Badania naukowe
Termin „trudności w uczeniu się” nie dotyczy dzieci mających problemy w wyniku uszkodzenia wzroku, słuchu, mózgowego porażenia dziecięcego, upośledzenia umysłowego lub niekorzystnych warunków ekonomicznych i kulturowych.
Dr Ayres (twórczyni metody SI), wraz innymi naukowcami, zwróciła uwagę na związki trudności w uczeniu się i zaburzeń funkcji sensomotorycznych. W latach siedemdziesiątych w oparciu o własne doświadczenie kliniczne i przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się neurofizjologii i neurobiologii sformułowała hipotezę, która wskazała na implikację funkcji psychoneurologicznych w uczeniu się. Przeprowadziła szereg badań, które wykazały, że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów, występujące u dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego i u dzieci z trudnościami w uczeniu się. Uzyskane wyniki zinterpretowała jako reprezentację dysfunkcji integracji danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych. Ayres wskazała na różne rodzaje zburzeń u dzieci z trudnościami w uczeniu się (np. dysleksję). Jednym z nich pochodzących z narządu przedsionkowego były zaburzenia w integracji wrażeń. Na podstawie Południowo-Kalifornijskiego Testu Oczopląsu Porotacyjnego zauważyła, że część dzieci z trudnościami w uczeniu się ma zaburzenia w tym zakresie.
W 1996 roku Zbigniew Przyrowski – prekursor SI w Polsce, przeprowadził badania na grupie drugoklasistów z dysleksją i z zaburzeniami w trwaniu oczopląsu porotacyjnego. Uzyskane wyniki mieszczą się w kręgu hipotez i badań dr Ayres i jej następców, którzy wskazują, że zaburzenia integracji sensorycznej mogą mieć wpływ na pojawienie się trudności w uczeniu się.
Integracja sensoryczna
W szkołach coraz więcej dzieci przejawia problemy w funkcjonowaniu sensorycznym. Utrudnia im to możliwość kontaktów społecznych oraz osiągnięcie sukcesów szkolnych. W takich sytuacjach pomocna może być terapia metodą integracji sensorycznej. Jej skuteczność z powodzeniem weryfikowana jest od kilkudziesięciu lat w praktyce.
Podejmując pracę z uczniem z zaburzeniami sensorycznymi, należy wziąć pod uwagę otoczenie, które może negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie. Barwa ścian, akustyka sali, zapachy, mogą być źródłem niepotrzebnego pobudzenia układu nerwowego. Warto więc pamiętać o tych aspektach przy urządzaniu klasy lekcyjnej. Do innych elementów utrudniających funkcjonowanie dziecka z zaburzeniami SI należą m.in.: nienaturalne światło, karty pracy z dużą liczbą szczegółów, chaos informacyjny na tablicy, dźwięki płynące z różnych urządzeń lub podniesiony głos nauczyciela.
Uczeń z zaburzeniami sensorycznymi wymaga profesjonalnego wsparcia, dlatego optymalnym rozwiązaniem byłoby zatrudnienie w placówce terapeuty integracji sensorycznej. Certyfikowany terapeuta przy użyciu wystandaryzowanych narzędzi badawczych powinien w pierwszej kolejności przeprowadzić dokładną diagnozę, która pozwoli ocenić typ zaburzeń integracji sensorycznej ucznia i określić ich wpływ na codzienne funkcjonowanie.
Wychowawca podczas pierwszych spotkań zwłaszcza z dziećmi sześcio-, siedmioletnimi może zrobić sensoryczny profil całej klasy, jak i indywidualnych dzieci. Ten wysiłek znacznie ograniczy późniejsze niepowodzenia pedagogiczne. Znając potrzeby uczniów, możemy z jednej strony ograniczyć nadmiar bodźców w klasie, a z drugiej zorganizować takie zajęcia, by zaspokoić potrzeby poszukiwaczy wrażeń sensorycznych.
Zjawisko dyspraksji
Termin ten najczęściej jest używany do określenia słabej koordynacji ruchowej dziecka. Osoba z dyspraksją doświadcza problemów z planowaniem, organizacją ruchu, ale też z uczuciami, myślami, czynnościami. Aby zdiagnozować to zaburzenie, konieczne jest wykluczenie stanów chorobowych, które są źródłem problemów motorycznych.
|
|
Dyspraksja często jest ukryta, dzieci dotknięte nią nie różnią się od swoich rówieśników, lecz mogą mieć poważne problemy w domu i szkole. Uczeń szkoły podstawowej z problemami planowania, organizacji oraz koordynacyjnymi może nie być w stanie ubrać się i rozebrać samodzielnie. Słabo też będą rozwinięte u niego umiejętności gry w piłkę. Estetyczne jedzenie może okazać się trudnym wyzwaniem. Charakter pisma dziecka z dyspraksją często charakteryzuje się nieczytelnością. Jeśli systemy sensoryczne niepoprawnie funkcjonują, to również procesy wzrokowe i umiejętność czytania będzie przysparzać dziecku trudności. Zła percepcja wpłynie ujemnie na rysowanie, kolorowanie, pisanie i niezgrabność motoryczną. W konsekwencji niepowodzeń szkolnych u ucznia może powstać uczucie bezsilności, mniejszej wartości, które przenosi się na inne sytuacje, także na jego zachowanie i stosunek do nauki. |
Praktyczne wskazówki
Nauczyciele pracujący z uczniem z zaburzeniami integracji sensorycznej powinni być uświadomieni, że niepożądane zachowania (np. agresja, nagłe zmiany nastrojów, niechęć wejścia do sali, odmowa wykonania zadania) nie wynikają ze złośliwości, złego wychowania czy lenistwa dziecka. Mają one związek ze specyficznym sposobem przetwarzania informacji zmysłowych przez osoby z danym zaburzeniem.
Przy wrażliwości dotykowej stwórzmy dziecku taką przestrzeń, by mogło poczuć się bezpiecznie. Jeżeli np. dziecko idzie w parze, występuje w przedstawieniu, pozwólmy, żeby znalazło się na końcu grupy. Jeżeli w ławce denerwuje go towarzystwo kolegi, posadźmy go tuż przed sobą lub w rogu sali. Dla uczniów z wysoką wrażliwością wzrokową ważne jest, aby nie dekoncentrowały ich pomoce dydaktyczne. Nauczyciel powinien zadbać o to, by dziecko z wrażliwością słuchową mogło spędzać przerwy w cichej klasie. Można też zaproponować uczniowi noszenie słuchawek wyciszających w sytuacjach niekomfortowych. Jeśli dziecko jest nadwrażliwe dotykowo nie zmuszajmy, by malowało np. palcami albo trzymało za rękę inną osobę. Gdy jest nadwrażliwe przedsionkowo (nadwrażliwe ruchowo, choroba lokomocyjna), nie zmuszajmy go np. do wykonywania przewrotów.
W codzienności szkolnej istotne staje się respektowanie zaleceń terapeuty integracji sensoryczno-motorycznej, ale nade wszystko systematyczne wspieranie ucznia z trudnościami w uczeniu się. Aby skutecznie przeciwdziałać problemom jego adaptacji społecznej i w następstwie także emocjonalnym zaburzeniom, wywołanym, wycofaniem się z aktywności i niskim poczuciem wartości, trzeba dobrze rozumieć źródło jego problemów, wykazać się cierpliwością i naturalną troską.
 |
Sylwia Budzyńska |
BIBLIOGRAFIA
Kirby A., Dyspraksja. Rozwojowe zaburzenie koordynacji, Warszawa, 2010.
Przyrowski Z., Psychopedagogiczne aspekty rozwoju dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, (w) Dziecko niepełnosprawnym ruchowo. Wychowanie i nauczanie dzieci z Mózgowym Porażeniem, cz.3. red. Mazanek E. Warszawa, 1998.
Zbigniew Przyrowski, Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii, Warszawa, 2015.
Wiśniewska M., Integracja sensoryczna (w:) „Wychowanie w Przedszkolu” nr 10/2006.
