Nowe wyzwania systemu edukacji

Dzieci ukraińskie w polskim przedszkolu – badanie opinii i empatia

Głównym celem badania było poznanie, z jakimi trudności mierzyli się nauczyciele w związku z przyjęciem dzieci ukraińskich do przedszkoli oraz jak funkcjonowały dzieci ukraińskie w polskich przedszkolach w roku szkolnym 2021/2022.

Ostanie lata stawiały przed nauczycielami wiele nowych wyzwań i zadań. W 2020 r. pandemia COVID-19 doprowadziła do zamknięcia placówek edukacyjnych na długi czas, a nauczyciele stanęli przed wyzwaniem związanym z e-learningiem. Od 2022 r. w związku z trwającą wojną w Ukrainie do polskich przedszkoli i szkół trafiły dzieci z różnym bagażem przeżyć i doświadczeń, a my - nauczyciele zastanawialiśmy się, m.in.: jak zbudować poczucie bezpieczeństwa u dzieci, w jaki sposób pomóc im w procesie adaptacji, jak komunikować się z nimi i ich rodzicami? Z tych pytań zrodził się pomysł, aby przeprowadzić badanie w formie ankiety online, uzyskane odpowiedzi  przynajmniej częściowo dawałoby pogląd na tę złożoną sytuację.

 

Cel badania

Głównym celem badania było poznanie, z jakimi trudności mierzyli się nauczyciele w związku z przyjęciem dzieci ukraińskich do przedszkoli oraz jak funkcjonowały dzieci ukraińskie w polskich przedszkolach w roku szkolnym 2021/2022. Badanie zostało przeprowadzone online, w okresie wrzesień – październik 2022 r., za pomocą kwestionariusza ankiety, który zawierał pytania zamknięte jednokrotnego i wielokrotnego wyboru oraz pytanie otwarte. W badaniu wzięło udział 62 nauczycieli z różnych przedszkoli w Polsce - były to same kobiety.

 

Kluczowe zagadnienia

Ankietowani zostali zapytani, ile dzieci ukraińskich zostało przyjętych do grupy w roku szkolnym 2021/2022.

  

Do większości grup trafiło 1 dziecko (39%), w 16 przypadkach do grupy zostało przyjętych po 3 dzieci, do 14 grup zostało przyjętych 2 dzieci, do 8 grup trafiło 4 lub więcej dzieci z Ukrainy.

Jak wiadomo, pierwsze dni w przedszkolu są dla dziecka najtrudniejsze i stresujące. Dziecko trafia do nowego i nieznanego środowiska. Musi między innymi nawiązać kontakty z osobami dorosłymi, z rówieśnikami oraz nauczyć się, jak funkcjonować w „nowym świecie”. Tym bardziej stresujący był start dla dzieci, które niedawno znalazły się w obcym kraju, zmuszone były opuścić swój dom i uciekać przed wojną, spędzając dzień w przedszkolu bez znajomości języka.

Na pytanie wielokrotnego wyboru: „Jak dzieci ukraińskie odnajdywały się w grupie przedszkolnej?”, padły różne odpowiedzi. Pomimo trudnych przeżyć i nowego środowiska dzieci chętnie uczestniczyły w zabawach i zajęciach organizowanych przez nauczycieli (42%), łatwo nawiązały kontakt z nauczycielką (26%) oraz chętnie bawiły się z innymi dziećmi (32%). Część dzieci była wycofana lub bawiła się sama (35%). Niektóre dzieci nie podejmowały zabaw z innymi dziećmi (19%), nie rozmawiały z innymi lub preferowały zabawy z nauczycielem (16%). W pojedynczych przypadkach nie zwracały na nic uwagi i bawiły się w swoim gronie (3%).

 

 

 

Nauczycielki komunikowały się z dziećmi przede wszystkim w języku polskim (71%) oraz wykorzystywały translator (45%). W pracy z dziećmi porozumiewały się za pomocą zestawu obrazków ułatwiających wyrażanie własnych potrzeb, samopoczucia i emocji (19%) lub poprzez tłumacza (16%). Wśród innych sposobów komunikowania się z dziećmi nauczycielki wymieniły znajomość języka rosyjskiego (6%). 

 

 

Dzieci ukraińskie w kontaktach z rówieśnikami były ciekawe (58%) i radosne (29%). Część z nich była pewna siebie (26%) i odważna (16%). Niektóre dzieci były lękliwe (23%), niepewne (68%) i towarzyszył im strach (6%). Zdarzały się także zachowania agresywne w stosunku do rówieśników (3%). (wyk.4). W kontaktach z nauczycielkami dzieci były ufne (45%), towarzyszył im spokój (35%), były ciekawe i radosne (26%). Część dzieci była nieufna (32%) i zawstydzona (32%). Tylko niektóre z nich były smutne lub płakały (6%). (wyk.5). Nie bez znaczenia były sposoby wspierania dzieci ukraińskich przez respondentki. Nauczycielki przede wszystkim okazywały ciepłe uczucia dzieciom (90%),  prowadziły zabawy integracyjne (74%), często rozmawiały z nowymi dziećmi (58%). Cztery nauczycielki zorganizowały zajęcia otwarte dla dzieci i ich rodziców, a dwie prowadziły zajęcia indywidualne.

 

 

Myślę, że na jakość i sposób funkcjonowania dzieci ukraińskich w grupach przedszkolnych wpływ miała reakcja polskich dzieci. W ponad połowie przypadków dzieci zareagowały pozytywnie na nowe osoby - zaakceptowały je i z radością przyjęły do swojej grupy. W 39% dzieci zachowywały się neutralnie. Tylko w jednym przypadku grupa nie zaakceptowała nowo przyjętych dzieci.

 

 

 

Mimo iż dzieci w większości przypadków odnalazły się w grupie i szybko zaakceptowały nowe otoczenie, nauczycielki mierzyły się z wieloma trudnościami. Największą trudnością była bariera językowa w kontaktach z dziećmi ukraińskimi (42%) oraz w kontaktach z rodzicami (68%). Kolejną trudnością było nieprzestrzeganie zasad w grupie przez dzieci ukraińskie (32%) oraz trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami (26%), co mogło być spowodowane nieznajomością języka polskiego, doświadczeniami i przeżyciami dzieci ukraińskich. Niektóre dzieci przejawiały agresywne zachowania w stosunku do rówieśników (23%) oraz do nauczycielek (10%).  Pojawiły się również trudności z adaptacją, lęk i zagubienie (19%). 14 osób stwierdziło, że nie było żadnych trudności w pracy z dziećmi ukraińskimi. Wśród innych trudności zauważonych przez nauczycielki była niechęć do jedzenia i brak przyborów (3%).

 

 

 

Współpraca z rodzicami

Ostatnią kwestią podjętą w badaniu była prośba o określenie przebiegu współpracy z rodzicami dzieci z Ukrainy. Poprosiłam o wskazanie zarówno pozytywnych postaw rodziców, jak i problematycznych. W 74% przypadkach współpraca przebiegała dobrze, natomiast w 26% źle.

Do pozytywnych aspektów współpracy z rodzicami nauczycielki wskazały:

  • duże zainteresowanie dzieckiem;
  • współpraca;
  • częste kontakty z nauczycielkami;
  • przynoszenie potrzebnych rzeczy;
  • pomoc w organizacji uroczystości i imprez przedszkolnych;
  • pomoc mam dzieci ukraińskich w prowadzeniu utworzonego Punktu Dobrowolnej Pomocy Ukrainie;
  • pomoc w prowadzonych działaniach w przedszkolu na rzecz rodzin ukraińskich;
  • wzajemne wsparcie.

Najczęstsze powody utrudnionej współpracy to:

  • bariera językowa;
  • małe zaangażowanie w „życie przedszkola”;
  • problemy w przestrzeganiu przedszkolnych regulaminów przez rodziców;
  • brak współpracy przy ujednoliceniu oddziaływań wychowawczych i społecznych.

W ramach komentarza warto zacytować myśl pochodzącą z raportu pt.:  Razem w klasie. Dzieci z Ukrainy w polskich szkołach: „Warto pamiętać, że w tej szczególnej sytuacji rodzice / opiekunowie dzieci z Ukrainy mogą bardziej potrzebować pomocy, [...].Choć edukacja ich dzieci jest ważnym aspektem życia, to mierzą się również ze znacznie poważniejszymi, doraźnymi, naruszającymi podstawowe potrzeby sytuacjami, kryzysami, doświadczają traumy. W takiej sytuacji często mogą nie spełniać oczekiwań nauczycieli i nauczycielek dotyczących pożądanego modelu współpracy z rodzicami. Trzeba również pamiętać, że rodzice uczniów i uczennic cudzoziemskich mogli mieć inne doświadczenia ze szkołą. W związku z tym wiele spraw, które nam wydają się oczywiste, dla nich może być niejasne”[1].

Mogłoby się wydawać, że przyjęcie i włączenie dzieci z Ukrainy do nowego otoczenia będzie bardzo trudnym zadaniem. Jednak każde wydarzenie uczy nas czegoś nowego, a nauczyciele, po raz kolejny, poradzili sobie w nowej sytuacji, a dowodem na to są uśmiechnięte i zadowolone dzieci.

 

Joanna Gasek
nauczyciel dyplomowany wychowania przedszkolnego z 12-letnim stażem pracy.
Od 2021 r. pracuję w Zespole Szkolno-Przedszkolnym z Oddziałami Integracyjnymi w Połczynie-Zdroju

 

Bibliografia:

[1] Jacek Pyżalski, Agata Łuczyńska, Grzegorz Kata, Piotr Plichta, Wiesław Poleszak, Razem w klasie. Dzieci z Ukrainy w polskich szkołach. Raport z badania. s. 33