Poczucie bezpieczeństwa w grupie
Brak lęku i strachu, bycie pewnym o swoje „ja” to elementarne składniki poczucia bezpieczeństwa, odnoszące się zarówno do aspektu fizycznego, jak i mentalnego. Bez ich zapewnienia niemożliwa jest realizacja wyzwań edukacyjno-wychowawczych.
Sytuacja wojny, która nagle i drastycznie dotknęła dzieci mieszkające na Ukrainie, zniszczyła ich poczucie bezpieczeństwa, budząc lęk o zdrowie i życie swoje oraz najbliższych. Co oczywiste, zachwiana została też równowaga emocjonalna. Dołączenie tej grupy dzieci do polskiej szkoły zbudowało zupełnie nową sytuację edukacyjno-wychowawczą.
Proces grupowy
W każdej klasie zachodzi proces grupowy. Rozpoczyna się on przy pierwszym kontakcie, spotkaniu. Najczęściej ma to miejsce, gdy klasa wspólnie rozpoczyna naukę w szkole. Poszczególne fazy procesu mają zróżnicowany czas trwania. Z perspektywy nauczyciela – w szczególności wychowawcy klasy, ważne jest, aby móc procesem grupowym pokierować.
Każda zmiana w składzie zespołu klasowego powoduje uruchomienie procesu grupowego od nowa. Tak dzieje się po wakacjach, kiedy pojawia się nowy uczeń, ale też teraz, kiedy dzieci z Ukrainy dołączają do polskich szkół.
Warto uwzględnić uwarunkowania tej nietypowej sytuacji: dzieje się to w trakcje roku szkolnego, z dnia na dzień, bez przygotowania infrastruktury, z prawdopodobieństwem wystąpienia barier komunikacyjnych i różnic kulturowych.
Działania, które pozwolą przejść klasie przez kolejne fazy procesu najlepiej podjąć na godzinie wychowawczej lub podczas zajęć w świetlicy.
Każda zmiana w składzie zespołu klasowego |
Faza formowania Grupa dopiero się poznaje, więc uczestnicy zachowują się z dystansem, który przełamać można np. popularną zabawą Kto też tak ma. Wymaga ona jednak dostosowanie do obecności uczniów nieznających wspólnego języka. Należy przygotować plansze ze słowami kluczowymi w języku ukraińskim i polskim (np. opis wyglądu: kolory włosów, długość włosów, kolory oczu, wzrost; upodobania: ulubione dania, pory roku, itp.). Klasa siada w kole. Każda osoba po kolei wybiera planszę i stojąc, podnosi ją do góry. Pozostali uczniowie, jeśli identyfikują się z podaną informacją (np. zielony kolor oczu), wstają z miejsca i podchodzą do ucznia z planszą. Można zrobić więcej niż jedną rundę. Dzięki tej zabawie uczniowie przekonują się, że mimo różnic, mamy wiele wspólnych cech. |
Faza burzy
| Kiedy członkowie grupy czują się swobodniej, częściej pojawiają się sytuacje konfrontacyjne, np. sprzeczki czy gwałtowna wymiana zdań. Ta faza może zawierać element buntu i niechęć do podporządkowania się innym. Jest to etap, który wymaga podjęcia interwencji. Podstawą działań w tym czasie jest możliwość swobodnego wyrażania swojego zdania przez uczestników grupy. Uczestnicy powinni mówić otwarcie o emocjach, obawach, o tym, co jest dla nich trudne i co chcieliby zmienić. Jednak w tej niecodziennej sytuacji komplikacja polega na barierze komunikacyjnej. Ale z kolei poszukiwanie różnych środków, metod i kanałów komunikacyjnych, stwarza możliwość rozwijania kreatywności. Warto rozważyć alternatywne sposoby porozumiewania się, na przykład poprzez umowne gesty albo za pomocą rysunków, ideogramów, kalamburów. Bardzo ważne jest, aby pozwolić każdemu uczniowi na swobodne wyrażenie swojego zdania, przyjmowanego z szacunkiem. Na koniec należy ustalić zasady i reguły obowiązujące wszystkich. Dobrym pomysłem jest zatwierdzenie ich w jakiejś formie, na przykład poprzez zapisanie na planszy widocznej dla wszystkich, wówczas staną się czymś w rodzaju kontraktu, do którego w przyszłości będzie można się odwoływać. |  Poszukiwanie różnych środków, metod i kanałów komunikacyjnych stwarza możliwość rozwijania kreatywności. Warto rozważyć alternatywne sposoby porozumiewania się, na przykład poprzez umowne gesty albo za pomocą rysunków, ideogramów, kalamburów. |
Faza normowania
Na tym etapie uczniowie zgadzają się na przyjęcie norm, określenie wspólnych wartości oraz ponoszenie odpowiedzialności za swoje zachowanie Teraz odkrywa się, co można, a czego nie można w obrębie grupy. Podczas tej fazy uczniowie chcą dookreślić jeszcze reguły. Lider powinien więc zdecydowanie przypominać, na czym polegają zasady formalne i zasady niepisane (np. „Możesz mieć inne zdanie”. „Szukaj rozwiązań, a nie winnych”. „Raz powiedziane – zamyka sprawę”.). Warto zauważać i doceniać zaangażowanie poszczególnych osób w zespole, nie tylko dlatego, że wszyscy lubią być zauważeni w pozytywnym kontekście. Pomoże to także ustalić wspólne preferencje i wkład każdego ucznia.
Faza współpracy
Najbardziej pożądanym momentem rozwoju każdej grupy jest sytuacja, w której uczniowie zaczynają działać wspólnie ze sobą, jak i współgrać z nauczycielem. Wówczas klasa tworzy wspólnotę, ale formują się też mniejsze grupy. Wychowawca w tym czasie może być już mniej dyrektywny, a bardziej liczyć na propozycje wypracowania rozwiązań.
Na tym etapie warto koncentrować się na wyznaczaniu nowych celów i zadań dla klasy, przypomnieć, co zostało osiągnięte, jak możemy świętować wspólne sukcesy.
***
To nauczyciel-wychowawca ma możliwość dokładnej obserwacji klasy i dostrzeżenia fazy rozwoju grupy. Prawidłowe rozpoznanie pozwala zastosować konkretne interwencje i pomaga przejść klasie do kolejnego etapu, a tym samym zbudować prawidłowo funkcjonujący zespół klasowy – czego Państwu serdecznie życzę.
 |
Tomasz Tajchman
|
