Doświadczenia z pracy z uczniem z Ukrainy w średniej szkole technicznej

Po inwazji Rosji na Ukrainę w polskich szkołach znalazło się 140 tys. ukraińskich uczniów. Ta nowa, niespodziewana rzeczywistość postawiła szereg wyzwań przed nauczycielami na różnych szczeblach edukacji.

W czwartek, 24 lutego o godzinie 3.45 Ukraina, a wraz a nią cała Europa, wstrzymała z niedowierzaniem oddech. Brutalny atak zbrojny Rosji na Ukrainę zburzył spokojny świat milionów ludzi. Szacuje się, że w kolejnych dniach i miesiącach z kraju uciekło ponad 4,5 mln obywateli ukraińskich[1],  z czego do Polski trafiło ponad 3 mln osób [2]. W polskich szkołach natomiast znalazło się 140 tysięcy ukraińskich uczniów[3], według danych Ministerstwa Edukacji i Nauki ok. 20% znalazło się w oddziałach przygotowawczych [4]. Nie ma dostępnych danych dotyczących liczby uczniów, którzy trafili do szkół technicznych.

Niewątpliwie ta nowa, niespodziewana rzeczywistość postawiła szereg wyzwań przed nauczycielami na różnych szczeblach edukacji. Moim natychmiastowym odruchem był udział w dwóch szkoleniach Dziecko, nastolatek po traumie oraz Dzieci uchodźcze w polskich szkołach zorganizowanych przez Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” [5], w pierwszym wzięłam udział już 28 lutego. Okazało się, że szybkie działanie, to była trafna decyzja, ponieważ uczeń z Ukrainy pojawił się na moich zajęciach już w marcu i jest jedynym w całej szkole, który kontynuuje naukę w wybranym przez siebie zawodzie. Pochodzi z Charkowa, gdzie uczęszczał do szkoły średniej o profilu budowlanym. Miasto to jest obecnie niemal zmiecione z powierzchni ziemi, uczeń nie miał zatem szans na kontynuację nauki w trybie zdalnym. 

Znaleźć wspólny język

Jestem nauczycielem projektowych przedmiotów zawodowych budowlanych i uważam, że język techniczny, a właściwie komunikacja poprzez rysunki, liczby i wzory, jest uniwersalna, niezależnie od miejsca, odważę się stwierdzić, że nie tylko w Europie, ale również na świecie. Chciałabym jednak zaznaczyć, że znajomość wspólnego języka do porozumiewania się i przekazywania, nawet prostych, instrukcji jest kluczowa. W przypadku języka polskiego i ukraińskiego pierwszą barierą staje się forma zapisu – alfabet łaciński i cyrylica, dlatego znajomość języka angielskiego u obu stron, nauczyciela oraz ucznia, okazała się doskonałym doraźnym rozwiązaniem. Pomogło tutaj moje doświadczenie, jako wykładowcy akademickiego, w wieloletnim prowadzeniu zajęć dla studentów w języku angielskim oraz kompetencje English Medium Instruction [6], czyli używanie języka angielskiego do celów nauczania i uczenia się, mimo że nie jest to język ojczysty uczestników.

Przykładowa praca rysunkowa ucznia wykonana odręcznie.

Nowe wyzwania

Pomimo, że uczeń dołączył do klasy już po rozpoczęciu drugiego semestru, szybko się zaaklimatyzował. Zauważyłam również, że jego obecność pozytywnie wpływa na pozostałych uczniów, motywując ich do większego skupienia i bardziej efektywnej pracy. Determinacja nowego ucznia, otwartość, chęć zdobycia wiedzy i natychmiastowe zrozumienie instrukcji były imponujące.

Materiał umieszczony na platformie Classroom charkowskiej szkoły okazał się w dużej części zbieżny z materiałem realizowanym przeze mnie na zajęciach, co, jak już wyżej wspomniałam, w przypadku przedmiotów zawodowych, jest naturalne. Nie można jednak zapominać o niedogodnościach związanych z uczeniem się nowych treści w obcym języku. O ile wykonanie rysunków odręcznych (zdjęcie 1), oczywiście po uprzednim wyjaśnieniu przez nauczyciela zasad i oznaczeń graficznych, nie stanowiło dużego problemu, to praca przy komputerze wymagała już większego wysiłku obu stron – ucznia i nauczyciela.

Zupełnie nowe środowisko oprogramowania, interface/menu w komputerowej pracowni szkolnej wyłącznie w języku polskim i brak własnego komputera do ćwiczeń w warunkach domowych były jednak jedynie utrudnieniem, a nie przeszkodą w aktywnym uczestniczeniu w zajęciach i nabywaniu nowych umiejętności (zdjęcie 2).  

Proste rozwiązania

Przy omawianiu podczas zajęć dokumentów związanych z procesem budowlanym, np. pozwolenia na budowę, wniosek wystarczyło przetłumaczyć na język angielski i uczeń był w stanie go poprawnie wypełnić. Tłumaczenie na język ukraiński nie leżało w moich kompetencjach, a wypełnienie dokumentu w języku polskim w kompetencjach ucznia, zatem, po raz kolejny doraźne rozwiązanie okazało się skuteczne. Nie ukrywam jednak, że wiązało się to z poświęceniem dodatkowego czasu z mojej strony. Osobną kwestią pozostaje ewaluacja osiągnięć ucznia, nie ma żadnych uregulowań w tym zakresie. Dokonałam zatem modyfikacji Przedmiotowych Zasad Oceniania i przetłumaczyłam na język angielski, tak, żeby uczeń mógł je zrozumieć.

Kompetencje nauczyciela

Cierpliwość, otwartość, życzliwość, elastyczność nauczyciela to bardzo pomocne cechy pozwalające na odniesienie sukcesu, nie tylko przez ucznia o specjalnych potrzebach, a takim jest niewątpliwie uczeń obcojęzyczny, ale również przez pozostałą część klasy, o której absolutnie nie wolno zapominać. Młodzi ludzie nie różnią się wcale zbytnio, tylko język komunikacji jest inny. W tym bardzo niepewnym czasie uczniowie z Ukrainy zasługują na odrobinę stabilizacji, jaką może dać im mądrze przeprowadzony proces kształcenia. Obecnie oferta szkoleń i seminariów, oraz dostęp do informacji [7] związanych tematycznie z aktualną sytuacją uczęszczania ukraińskich uczniów do polskich szkół, jest bardzo bogata i ogólnodostępna. Uważam, że należy z niej w pełni korzystać, dbając nie tylko o dobrostan ucznia w trudnej sytuacji, ale również o swój, jako nauczyciela. Należy pamiętać, że zanim, jako nauczyciele, doczekamy się systemowych i długofalowych rozwiązań, zanim uczniowie, którzy przyjechali z Ukrainy zaczną posługiwać się językiem polskim na poziomie umożliwiającym im przyswajanie wiedzy w naszym języku, tj. minimum A2/B1 [8], zanim przywykną do odmiennego systemu edukacji i oceniania, trzeba szukać i wdrażać własne, lokalne rozwiązania. Temat jeszcze długo będzie aktualny.

Nowe wyzwania

W bieżącym roku szkolnym wspomniany przeze mnie uczeń z Ukrainy kontynuuje naukę w klasie o profilu technicznym, mam świadomość, że zdobycie przez niego wiedzy na odpowiednim poziomie i uzyskanie dobrych wyników, będzie wymagało również ode mnie dodatkowego wysiłku. Nowy przedmiot, nowe wyzwania, nowe nadzieje. Jeśli ktoś z szanownych Koleżanek i Kolegów nauczycieli zapyta, czy warto, odpowiem z pełną świadomością i całą stanowczością: warto!

Przykładowe ćwiczenia ucznia w programie komputerowym.

dr inż. Anna Knitter-Piątkowska adiunkt na Politechnice Poznańskiej, wykładowca akademicki od 2000 roku, nauczyciel przedmiotów zawodowych w Zespole Szkół Budownictwa Nr 1 w Poznaniu od 2019 roku

[1] https://300gospodarka.pl/news/liczba-uchodzcow-z-ukrainy - dostęp 11.04.2022

[2] https://300gospodarka.pl/news/uchodzcy-z-ukrainy-w-polsce-liczba - dostęp 05.05.2022

[3] https://serwisy.gazetaprawna.pl/edukacja/artykuly/8390094,czarnek-liczba-dzieci-z-ukrainy-w-szkolach-polska.html - dostęp 29.03.2022

[4] https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/zasady-organizacji-oddzialow-przygotowawczych - dostęp 05.05.2022

[5] https://odnswp.pl/ - dostęp 05.05.2022

[6] https://www.oxfordemi.co.uk/What-is-English-Medium-Instruction-EMI-Internationalisation - dostęp 05.05.2022

[7]  https://odnpoznan.pl/2-nieskategoryzowane/406-solidarni-z-ukraina - dostęp 05.05.2022

[8] https://www.coe.int/en/web/common-european-framework-reference-languages/level-descriptions - dostęp 05.05.2022