Szacunek na start!

Metoda wychowawcza oparta na empatii, współpracy, wspólnym rozwiązywaniu problemów oraz obopólnym szacunku przynosi znacznie większe efekty niż sztywne, straszące karami regulaminy.

Początek roku szkolnego, zwłaszcza dla nauczyciela obejmującego wychowawstwo w klasie pierwszej, to czas wzmożonej pracy. Wychowawca wprowadza uczniów w nowe miejsce, środowisko, zapoznaje z normami i regułami. W pierwszych dniach wraz z uczniami tworzy regulamin czy kontrakt klasowy.

Jako nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej każdy rok rozpoczynałam od takich właśnie działań, ale doświadczenie edukacji zdalnej, wynikające z pandemii, zmieniło mój dotychczasowy sposób postrzegania nakazów czy zakazów, motywowania poprzez system kar i nagród. Dodatkowo motorem tych zmian była lektura książki Pozytywna Dyscyplina Jane Nelsen, Lynn Lott i Stephen Glenn, po którą sięgnęłam jako rodzic, oraz pozycja Pozytywna Dyscyplina w klasie, którą czytałam z perspektywy nauczycielskiej. Liczne spotkania on-line w grupie FB Pozytywna Dyscyplina – nauczyciele z prekursorką tej metody i edukatorką, S. Anderson-Honey utwierdziły mnie w przekonaniu, że czas na zmiany.

Pozytywna dyscyplina

Omawiana w książce i na spotkaniach metoda wychowawcza oparta jest na empatii, współpracy, umiejętnościach rozwiązywania problemów oraz obopólnym szacunku. Wspiera rozwój samodyscypliny, odpowiedzialności i samodzielności. Uczy też ważnych umiejętności społecznych i życiowych.

Narzędzia i koncepcje, które obejmuje Pozytywna Dyscyplina to:

• wzajemny szacunek

Dorośli mogą skutecznie modelować szacunek dzieci, stawiając im wymagania, ale jednocześnie zachowując życzliwość i szacunek wobec potrzeb dziecka.

• identyfikacja przekonań

Za każdym zachowaniem dziecka kryje się jego określone przekonanie, często błędne. Próba zmiany samego zachowania bez zrozumienia jego przyczyny, skazana jest na niepowodzenie.

• efektywna komunikacja

Nauczyciel jest jednocześnie „uprzejmy i stanowczy”, posługując się pozytywnymi komunikatami.

• rozwiązywanie problemów

Angażowanie uczniów w rozwiązywanie problemów, wspólne szukanie rozwiązań jest o wiele skuteczniejsze niż kara.

• mądra dyscyplina

Jej istotą jest wyznaczanie dziecku wyraźnych granic i tłumaczenie zasadności reguł zamiast nakładania surowych kar.

• stosowanie zachęty zamiast pochwały.

Zachęcanie związane jest z zauważeniem wysiłku włożonego w działanie i osiąganie postępów, podczas kiedy pochwała odnosi się wyłącznie do sukcesu. Wartość zachęty polega na budowaniu  trwałego poczucie własnej wartości i sprawczości.

Pozytywna klasa

Na początku roku szkolnego wraz z klasą nie tworzyliśmy kontraktów czy regulaminów. Oparliśmy naszą współpracę na jednej zasadniczej zasadzie – na szacunku. Bardzo szczegółowo omówiliśmy, jak należy rozumieć to pojęcie, jakie zachowania świadczą o tym, czy wzajemnie się szanujemy. Przyjęliśmy zasadę „3 S szacunku”, czyli szacunek do siebie, do sąsiada, czyli innej osoby i szacunek do sytuacji. Zastąpiła nam ona wszystkie punkty kodeksów klasowych.

Uczniowie stosowali ją w codziennych szkolnych sytuacjach, a także podczas nauki zdalnej, np. kiedy uczeń przerwał komuś wypowiedź, od razu przepraszał, mówiąc, że zapomniał o szacunku do drugiej osoby. Często zadawałam uczniom pytania w duchu Pozytywnej Dyscypliny: „Po czym poznasz, że ktoś Cię szanuje?”, „Po czym ja poznam, że Wy (uczniowie) mnie szanujecie?”, „Po czym Wy poznajecie, że ja Was szanuję?”. Za każdym razem uczniowie podawali coraz więcej bardzo konkretnych i dojrzałych odpowiedzi. W sytuacjach konfliktowych wystarczyło pytanie: „Kiedy szacunek do sąsiada uciekł?” i strony konfliktu już wiedziały, że właśnie w tym momencie należało powiedzieć STOP. Następnie dzieci odgrywały scenki sytuacyjne, jak należałoby postąpić, co powiedzieć, by traktować się z szacunkiem.

Technika „3 S szacunku” to jedno z wielu narzędzi Pozytywnej Dyscypliny. Na podstawie tej metody opracowałam i wdrożyłam innowację pedagogiczną Pozytywna klasa, która będzie kontynuowana do końca edukacji wczesnoszkolnej moich uczniów. Wspólnie z uczniami wykonaliśmy wiele ćwiczeń zaproponowanych w książce Pozytywna dyscyplina w szkole i klasie. Podręcznik Nauczyciela. Miały one na celu naukę współpracy, poszukiwania rozwiązań dobrych dla wszystkich, akceptacji i szacunku dla różnic.

W narzędziach Pozytywnej Dyscypliny odnalazłam praktyczne wsparcie w mojej wychowawczej roli, a stworzone dzięki temu warunki sprzyjają samorozwojowi uczniów i zaangażowaniu w budowanie wspólnoty klasowej.

Często zadawałam uczniom pytania w duchu Pozytywnej Dyscypliny: „Po czym poznasz, że ktoś Cię szanuje?”,
„Po czym ja poznam, że Wy (uczniowie) mnie szanujecie?”, „Po czym Wy poznajecie, że ja Was szanuję?”

Agata Badyna nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej w Szkole Podstawowej nr 85 w Poznaniu

Bibliografia

Jane Nelson, Pozytywna Dyscyplina, Wydawnictwo CoJaNaTo, 2020.

Jane Nelson, Lynn Lott Pozytywna Dyscyplina w klasie, Pozytywna Rodzina, 2018.

Jane Nelsen, Lynn Lott, Stephen Glenn, Pozytywna Dyscyplina od A do Z, 2020.